Dwie trzecie osób cierpiących na stwardnienie rozsiane doświadcza objawów związanych z odczuwaniem różnego rodzaju bólu. Związanego z bólem głowy, bólami pleców, bolesnymi skurczami mięśni, bólami kończyn (ciągniecie lub skurcze). Ból w Sm może mieć charakter mięśniowo-szkieletowy, napadowy lub przewlekły. Ból może być spowodowany również odleżynami, sztywnością stawów czy przykurczami mięśni. Mogą występować również ostre bóle głowy po zastosowaniu interferonu tzw. ból jatrogenny. Do oceny i klasyfikacji bólu przydatna okazuje skala O’Connora; ze względu na patomechanizm u pacjentów z SM można wyróżnić ból neuropatyczny, nocyceptywny (zapalny), psychogenny (funkcjonalny), jatrogenny, mieszany.
Ból neuropatyczny jest obserwowany u 31% chorych z SM, przy czym u jednego chorego może występować jeden lub więcej rodzajów bólu neuropatycznego. Spowodowane są one procesami demielinizacji neuronów w strukturach układu nerwowego. Do najczęstszych z nich możemy zaliczyć: stałe piekące bóle kończyn, neuralgia trójdzielna, objaw Lhermitte’a.
Odczuwany ból określany jako stałe piekące bóle kończyn odczuwany jest jako palący, kłujący, pulsujący ból obwodowych części kończyn, który nasila się w nocy; przy częstym towarzystwie zaburzeń odczuwania temperatury. Ten rodzaj bólu częściej odczuwany jest u chorych z postacią postępującą lub nawracająca z pogorszeniem. Niestety ten rodzaj bólu często prowadzi do pogorszenia sprawności pacjentów. Patomechanizm nie jest do końca poznany, ale można zauważyć że zmiany obejmują odcinek szyjny i piersiowy kręgosłupa a co za tym idzie może dochodzić do uszkodzenia dróg przewodzenia bólu. Do leczenia często stosuje się leki przeciwdepresyjne, przydatne okazują się również zioła jak Ashwaghanda oraz kanbinoidy
Neuralgia trójdzielna jest bólem nagłym, przypominający rażenie prądem, pojawia się samoistnie lub po podrażnieniu punktów spustowych, jest to ból krótkotrwały i nawracający. Nie występują wyraźne ubytki neurologiczne. U kilku procent pacjentów jest jednym z pierwszych objawów SM. Możliwe jest leczenie blokerami kanału sodowego lub mikronaczyniową dekompresją
Objaw Lhermitte’a jest to bardzo krótkotrwały epizod bólowy („wyładowanie elektryczne”) wywoływany po przez pochylanie głowy do przodu i rozprzestrzenia się na inne części ciała. Występuje on u 15-25% chorych na SM. Jest on związany z występowaniem ognisk demielinizacyjnych w odcinku szyjnym. Niekiedy objaw ten występuje przez pewien czas a następnie ustępuje samoistnie. Pomimo częstości występowania, ból nie jest opisywany przez chorych jako bolesny. W jego leczeniu stosuje się wlewy dożylne z lidokainy i blokery kanału sodowego.
Ból receptorowy (nocyceptowy) do tej grupy zaliczamy
Zapalenie nerwu wzrokowego, które występuje u 20% chorych z SM. Przyczyna dolegliwości jest proces zapalny w obrębie nerwu wzrokowego. U 42% pacjentów u których wystąpił ten objaw w ciągu 10 lat zostają dotknięci SM. Zapaleniu nerwu wzrokowego towarzyszy jednostronny ból zagałkowy który narasta w ciągu kilku godzin, silniej odczuwalny podczas ruchu gałkami przy towarzyszącym jednostronnym zaburzeniu widzenia. Jeśli zapaleniu nerwu wzrokowego nie towarzyszy ból i obrzęk tarczy nerwu wzrokowego, a także nie stwierdza się zmian w obrazie MR, wówczas istnieje mniejsze prawdopodobieństwo zachorowania na SM. Leczenie zazwyczaj obejmuje stosowanie kortykosteroidów
Ból mięśniowo-szkieletowy spowodowany jest osłabieniem siły mięśni szkieletowych, przykurczów mięśniowych, które są skutkiem przebiegu SM. Również utrata przez pacjentów mobilności powoduje występowanie predyspozycji do zespołu bólu mięśniowo-szkieletowego w szczególności obejmuje on dolny odcinek kręgosłupa. Również samo leczenie może wpływać na odczuwanie tych bóli, interferon może powodować występowanie polimialgii i bóle głowy, stosowanie steroidów może prowadzić do postania osteoporozy i patologicznych złamań. Wszystko jest reakcja łańcuchową zmniejszona aktywność pacjentów również może prowadzić do osteoporozy lub utraty elastyczności ścięgien co z koleji prowadzi do zesztywień w stawach i kolejnych odczuć bólowych. Ból może być również wywołany wadami postawy, które mogą być powodowane osłabieniem siły mięśniowej i spastycznością. Formami pomocy w bólu są standardowe leczenie farmakologiczne i fizjoterapia dla bólu mięśniowo-szkieletowego oraz standardowe leczenie farmakologiczne i fizjoterapia dla bólu dolnego odcinka kręgosłupa
Bóle głowy u chorych z SM jest częsta dolegliwością i może dotyczyć od 13-64% chorych. Migrena występuje u trzy razy częściej (34%) w porównaniu z resztą populacji (10%), natomiast przypadki napięciowego bólu głowy występują równie często jak w całej populacji ludzi (chorzy z SM – 20-34% ; pozostała populacja – 20%). W badaniu Möhrkego i wsp. (2013) porównano pacjentów bez bólów głowy z grupą odczuwającą bóle głowy. Wykazano, że pacjenci z bólem głowy są młodsi, częściej są to kobiety z postacią SM przebiegającą z remisjami. Istnieją doniesienia o nasileniu migreny w czasie zaostrzenia choroby. Opisywane były także przypadki, kiedy bóle głowy zwiastowały nawrót SM. Często bóle głowy związane są ogniskami demielinizacyjnymi w obszarze górnych segmentów rdzenia kręgowego (odcinek C1-C2) i mogą być powodem wystąpienia ostrej formy trójdzielno-autonomicznego bólu głowy i neuralgii nerwu potylicznego. Leczenie obejmuje standardowe procedury medyczne wskazane przy migrenowym i napięciowym bólu głowy.
Chorzy z SM doświadczają również bólu o bardziej złożonym charakterze.
Do tego rodzaju bólów możemy zaliczyć bolesne skurcze toniczne charakterystyczne dla stwardnienia rozsianego. Występujące bezwolne skurcze mięśni jedno- lub dwustronnie trwające mniej niż 2 min. Nie zawsze są bolesne, aczkolwiek połowa pacjentów opisuje ich natężenie jako duże. Najczęściej pojawiają się u chorych z postacią postępująca i nasilają się wraz z wiekiem , czasem trwania choroby oraz narastającą niepełnosprawnością. Objaw ten powstaje w ośrodkowym układzie nerwowym a jego przyczyną są samoistne wyładowania generowane przez demielinizowane aksony.
Spastyczność czyli wzmożone napięcie mięśniowe lub sztywność mięśni związana jest z hamowaniem procesów na poziomie rdzenia kręgowego. Dotyka ona 50-60% chorych i jest dolegliwością bardzo bolesną. Pomimo że objaw występuje w receptorach obwodowych to jego źródłem jest ośrodkowy układ nerwy. Najczęściej do leczenia stosuje się baklofen. Skutecznym może być również gabapentan.
Kolejny rodzajem bólu jest ten spowodowany samym leczeniem. Stosowanie interferonu może wywoływać objawy grypopodobne, które to występują u znacznej części pacjentów. Ból ten może utrzymywać się nawet do kilku miesięcy. U 2-41% powoduje również bóle głowy. Natomiast glikokortykosteroidy mogą sprzyjać rozwojowi osteoporozy z całym spektrum objawów jej towarzyszących.
Należy pamietać ze nie tylko farmakologia jest pomocna w przypadku leczenia bólu. Z pomocą przychodzi rehabilitacja, techniki neuromodulujące, zmiana diety i stylu życia, utrzymanie organizmu w jak najlepszej kondycji. Wszystko sprowadza się do zachowania jak największej sprawności chorego.